Văn học dân gian là kho tàng tri thức vô cùng phong phú về đời sống nhân dân. Hãy tìm hiểu về giá trị nội dung và đặc trưng của thể loại văn học dân gian trong bài viết dưới đây nhé.
Tham khảo nhanh các mục chính
Khái niệm thể loại văn học dân gian là gì?
Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ được hình thành và phát triển bởi các tầng lớp nhân dân. Thể loại văn học này được lưu truyền và giữ gìn qua nhiều thế hệ cho tới ngày này bằng hình thức truyền miệng.
Tác giả của văn học dân gian trải rộng từ người nông dân lao động đến thành phần tri thức, với mục đích phục vụ cho đời sống sinh hoạt và sản xuất nhằm cải thiện đời sống tinh thần của người dân. Văn học dân gian được đúc kết từ chính sinh hoạt thường ngày và kinh nghiệm sống của tập thể nhân dân. Các tác phẩm văn học dân gian thể hiện rõ nhận thức, tâm tư, tình cảm của con người về đời sống lao động cũng như đời sống cộng đồng.
Đặc trưng cơ bản của thể loại văn học dân gian
Đặc trưng cơ bản của thể loại văn học dân gian là tính tập thể và tính truyền miệng. Đây là những đặc trưng cơ bản, có vai trò quan trọng chi phối xuyên suốt quá trình sáng tạo và lưu truyền tác phẩm văn học dân gian. Bên cạnh đó thể hiện sự gắn bó mật thiết của văn học dân gian với các sinh hoạt khác nhau trong đời sống cộng đồng.
Tính tập thể
Các tác phẩm văn học dân gian đa phần là sáng tác của nhân dân, tuy nhiên không phải tất cả nhân dân đều là tác giả của văn học dân gian. Tính tập thể được thể hiện chủ yếu trong quá trình truyền nhau và sử dụng tác phẩm.
Quá trình sáng tác tập thể diễn ra như sau: Lúc đầu có một người khởi xướng, tác phẩm hình thành và được tập thể tiếp nhận, sau đó những người khác (có thể thuộc các địa phương khác nhau hoặc các thế hệ khác nhau) tiếp tục lưu truyền, sửa chữa, bổ sung và làm phong phú cả về nội dung cũng như hình thức nghệ thuật tác phẩm.
Tác phẩm văn học dân gian sau khi ra đời sẽ trở thành tài sản chung của tập thể. Mỗi người đều có thể tiếp nhận, sử dụng, bổ sung, sửa chữa tác phẩm theo quan niệm và khả năng nghệ thuật của mình.
Tính truyền miệng
Truyền miệng là phương thức sáng tác và lưu truyền các tác phẩm văn học dân gian. Đây là điểm khác biệt cơ bản giữa văn học dân gian và văn học viết. Cả khi văn viết xuất hiện và được ghi chép lại thì văn học dân gian vẫn tiếp tục tồn tại dưới hình thức truyền miệng từ người này sang người khác, qua nhiều thế hệ và các địa phương khác nhau.
Ngôn từ truyền miệng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên nội dung, ý nghĩa và thế giới nghệ thuật của thể loại văn học dân gian, phản ánh sinh động hiện thực cuộc sống. Do có đặc tính truyền miệng, các tác phẩm dân gian thường ngắn gọn, dễ nhớ và thường có nhiều dị bản khác nhau. Ngoài ra, tính truyền miệng của văn học dân gian có mối liên kết chặt chẽ với quá trình diễn xướng dân gian một cách sinh động, hào hứng.
Đặc trưng và giá trị nội dung của thể loại văn học dân gian
Xem thêm: Thơ lục bát là gì? Đặc điểm của thể thơ lục bát
Giá trị của thể loại văn học dân gian
Có giá trị giáo dục sâu sắc về đạo lý làm người
Văn học dân gian có khả năng định hướng, giáo dục về đạo đức, luân lý cho con người trong đời sống xã hội. Thể loại này giáo dục về tình yêu quê hương đất nước, yêu thương đồng loại, tinh thần lạc quan, niềm tin vào cái thiện và chiến đấu trước cái ác để bảo vệ con người khỏi những bất công.
Bên cạnh đó, thể loại văn học dân gian hướng con người đến giá trị chân – thiện – mỹ cao đẹp, góp phần bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp như lòng vị tha, tính cần kiệm, chăm chỉ, sự dũng cảm… Văn học dân gian đem lại cho con người những bài học sinh động, sâu sắc và gần gũi về mọi phương diện trong đời sống.
Kho tàng tri thức quý giá của con người
Văn học dân gian là kho tàng tri thức thuộc mọi lĩnh vực trong đời sống con người cả về tự nhiên, xã hội, lịch sử, tâm linh, kinh nghiệm sống và cách ứng xử… Các tác phẩm dân gian thể hiện những kinh nghiệm quý báu được quần chúng nhân dân đúc kết được từ thực thực tiễn. Sau đó trình bày bằng ngôn ngữ nghệ thuật một cách sinh động, dễ hiểu,dễ nhớ và có sức sống lâu bền với thời gian.
Tri thức dân gian thể hiện trình độ và quan điểm nhận thức của nhân dân, do đó có sự khác biệt so với nhận thức của giai cấp thống trị cùng thời, đặc biệt là về các vấn đề lịch sử, xã hội. Ngoài ra, trên khắp cả nước ta có 54 dân tộc anh em cùng nhau chung sống và mỗi tộc người lại có một kho tàng văn học dân gian riêng, từ đó làm phong phú và giàu đẹp vốn tri thức của toàn dân tộc Việt.
Có giá trị thẩm mĩ to lớn, tạo nên bản sắc cho nền văn học
Văn học dân gian được chắt lọc, mài giũa qua thời gian và nhiều thế hệ, khi đến với chúng ta đã thành những viên ngọc sáng. Nhiều tác phẩm đã trở thành những mẫu mực về nghệ thuật để cho chúng ta học tập.
Trải qua nhiều thế kỉ, khi văn học viết đã hình thành, văn học dân gian vẫn là nguồn nuôi dưỡng và là cơ sở của văn học viết. Trong tiến trình lịch sử, văn học dân gian đã phát triển song song cùng văn học viết, điều này đã làm cho nền văn học Việt Nam trở nên phong phú, đa dạng và đậm đà bản sắc dân tộc.
Đặc trưng và giá trị nội dung của thể loại văn học dân gian
Xem thêm: Tìm hiểu đặc trưng và các thể loại anime phổ biến
Các thể loại văn học dân gian
Văn học dân gian có nhiều thể loại khác nhau, đó là:
Thần thoại: Đây là thể loại văn học dân gian gắn liền với các vị thần sáng tạo ra thế giới tự nhiên và văn hóa. Từ đó thể hiện nhận thức của con người thời cổ đại về nguồn gốc thế giới, lý giải và khát vọng chinh phục tự nhiên, phản ánh quá trình sáng tạo văn hóa.
Sử thi: Là các tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn từ có vần, nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ làm đẹp hoành tráng, hào hùng. Nội dung của sử thi hàm chứa những bức tranh rộng lớn và hoàn chỉnh về đời sống nhân dân, hoặc hoặc những biến cố lớn trong đời sống của họ. Nhân vật trung tâm trong sử thi là những anh hùng, dùng sĩ đại diện cho một bộ phận dân cư thời cổ đại.
Truyền thuyết: Đây là những truyện kể truyền miệng về các nhân vật lịch sử, sự kiện lịch sử hoặc giải thích về hiện tượng thiên nhiên, phong tục tập quán, nguồn gốc của phong vật địa phương theo quan điểm của nhân dân. Các tác phẩm này sử dụng biện pháp nghệ thuật phổ biến là phóng đại, khoa trương và sử dụng các yếu tố thần kỳ, huyền ảo giống với truyện thần thoại và cổ tích.
Truyện cổ tích: Là một thể loại văn học dân gian do dân gian sáng tác, có xu hương hư cấu, bao gồm cổ tích thần kỳ, cổ tích thế sự, cổ tích phiêu lưu và cổ tích loài vật. Cốt truyện chủ yếu kể về nhân vật dân gian hư cấu như tiên, bụt, yêu tinh, mụ phù thủy… thường có phép thuật hoặc bùa chú. Hầu hết, các tác phẩm truyện cổ tích đều có kết thúc có hậu, thể hiện tinh thần lạc quan của nhân dân.
Truyện cười: Truyện sử dụng tiếng cười để giải trí, mua vui khen và chê những thói hư tật xấu của con người trong đời sống xã hội. Truyện thường có dung lượng ngắn, đa dạng và kết thúc bất ngờ. Nội dung truyện kể về những việc xấu, trái với tự nhiên có tác dụng gây cười.
Truyện ngụ ngôn: Các tác phẩm truyện ngụ ngôn luôn gửi gắm bài học luân lý, triết lý nhân sự và bài học kinh nghiệm trong đời sống. Thể loại này là truyện kể dân gian bằng văn xuôi hoặc bằng thơ, mượn những câu chuyện về loài vật, cây cỏ, đồ vật … làm ẩn dụ hoặc lấy chính con người để nói bóng gió, kín đáo về chuyện đời, chuyện người.
Tục ngữ: Là những câu nói ngắn gọn, súc tích có nhịp điệu và hình ảnh. Tục ngữ được đúc kết từ tri thức, kinh nghiệm của dân gian về mọi mặt trong đời sống. Các câu nói này được nhân dân sử dụng phổ biến trong đời sống và lời ăn tiếng nói thường ngày.
Ca dao: Đây là những tác phẩm thơ ca dân gian trữ tình, được sáng tác nhằm diễn tả thế giới nội tâm, tình cảm của con người và được truyền miệng dưới những câu hát không theo một điệu nhất định. Ca dao thường được sáng tác theo thể thơ lục bát nên rất dễ nhớ, dễ thuộc và thường được kết hợp với âm nhạc khi diễn xướng.
Câu đố: Là những câu nói có vần, phản ánh những hình ảnh ẩn dụ của sự việc, sự vật, hiện tượng theo lối nói chệch để người nghe tìm ra đáp án chính xác. Câu đố nhằm mục đích mục đích giải trí, rèn luyện tư duy và cung cấp một lượng tri thức bổ ích về cuộc sống.
Chèo: Là một loại hình nghệ thuật sân khấu cổ truyền của Việt Nam, kết hợp các yếu tố trữ tình và trào lộng để ca tụng những tấm gương đạo đức hoặc phê phán, đả kích cái xấu trong xã hội.
Truyện thơ: Là những tác phẩm văn học dân gian được sáng tác bằng chữ Nôm và phần lớn được viết theo thể lục bát, đây là thể thơ quản thuộc và dễ nhớ đối với quần chúng. Nội dung truyện thơ thường phản ánh số phận, khát vọng của con người về cuộc sống hạnh phúc, ấm no và một xã hội công bằng.
Vè: Là một thể loại văn học dân gian có hình thức văn vần, có lối kể mộc mạc, mang tính chất thời sự, giúp phản ánh kịp thời về các sự kiện, sự việc nào đó xảy ra ở địa phương. Thông qua các câu vè thể hiện thái độ khen/ chê của dân gian đối với những sự kiện đó.
