Tìm hiểu đặc trưng về nghệ thuật của thể loại tùy bút

Tùy bút là một thể loại quen thuộc của văn học hiện đại với những nhà văn như Nguyễn Tuân, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Thạch Lam…Hãy tìm hiểu một số đặc điểm của thể loại tùy bút trong bài viết dưới đây nhé.

Khái niệm thể loại tùy bút

Tùy bút là một thể thuộc loại hình kí, gần với bút kí, kí sự mà đôi khi trong tiếng Việt vẫn thường gọi là tạp văn. Thể loại này ghi chép những gì mà người khác quan sát và suy ngẫm về cuộc sống và con người xung quanh.

So với các tiểu loại khác nhau của kí, tuỳ bút vẫn có không ít những yếu tố chính luận và chất suy tưởng triết lí trong một số trường hợp nhằm bộc lộ quan điểm, lý tưởng của một người hoặc một lớp người trong xã hội. Nhưng tuỳ bút không chỉ là sự ghi chép đơn thuần, mang tính điều tra hay thông báo mà thể loại này còn chứa đựng ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhịp điệu thể hiện cảm xúc, suy tư của người viết.

Đối tượng của tuỳ bút là những sự vật, hiện tượng, vấn đề của hiện tại nhưng người viết hoàn toàn có thể có những đánh giá, bàn luận, nghiên cứu theo cái nhìn lịch sử để bài tuỳ bút thêm sâu sắc. Cấu trúc của tuỳ bút, nói chung, không bị ràng buộc bởi một cốt truyện cụ thể, song nội dung của nó vẫn được triển khai theo một cảm hứng chủ đạo, một tư tưởng chủ đề nhất định xuyên suốt tác phẩm. Ngôn ngữ tùy bút giàu hình ảnh và chất thơ nhằm bộc lộ rõ những đặc điểm của sự vật sự việc được nói đến trong bài. 

Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Tuân là nhà văn viết tùy bút nổi tiếng với các tùy bút Cô Tô và Người lái đò sông Đà lần lượt được đưa vào các sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập 2 và Ngữ văn 12 tập 1.

Xem thêm: Giới thiệu một số bộ truyện tranh thể loại Romance hay

Đặc điểm của thể loại tùy bút

Đề tài

Tùy bút có đề tài rất phong phú, đó có thể là tất cả các phương diện trong đời sống xã hội, từ văn hóa, lịch sử đến cái vấn đề nóng, vấn đề mang tính thế sự, đời tư… Các đề tài luôn được tác giả hướng tới đưa chất liệu vào trong tùy bút thể hiện cái tôi suy ngẫm, suy tư của nhân vật trữ tình.

Tùy bút là phóng theo bút mà viết, do đó thường tái hiện cảm xúc, nội tâm của con người đan xen nhiều cung bậc cảm xúc. Có thể là thứ cảm xúc đơn giản về tình yêu thiên nhiên, con người, hoặc cảm xúc phức tạp, nỗi ám ảnh, day dứt… Ngoài ra, thể loại tùy bút còn thể hiện cái nhạy cảm hết sức tinh tế của tác giả trước vẻ đẹp thiên nhiên và những giá trị văn hóa truyền thống.

Kết cấu

Không giống như các thể loại truyện ngắn hay tiểu thuyết khác khi chú trọng vào cốt truyện, tình huống, diễn biến mà tùy bút chỉ chú tâm thể hiện dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình.

Nếu truyện ngắn, tiểu thuyết kể về một nhân vật với chuỗi hành trình trong cuộc sống của họ, thì thể loại tùy bút lại chú trọng làm nổi bật hình ảnh con người trong một khoảnh khắc, đôi khi chỉ là một lát cắt trong chuỗi hành trình cuộc sống của con người. Bên cạnh đó, đan xen những suy tư, bình phẩm hay ca ngợi con người, làm nổi bật con người (chủ nghĩa anh hùng lớn lao).

Lời văn, giọng điệu

Trong lời văn, giọng điệu của thể loại tùy bút, khi nào cũng mang lối văn uyển chuyển, linh động, đầy phát minh sáng tạo của tác giả. Lời văn có sự tích hợp thuần thục giữa chất thơ và trần thuật, tạo cảm xúc mềm mại trong cách kể chuyện.

Người nghệ sĩ trong tùy bút phải thật sự là nhân vật xuất chúng, được coi là “bậc thầy ngôn từ” bởi lối hành văn trau chuốt từng từ ngữ, câu văn. Bên cạnh đó, người kể chuyện xưng tôi – nhân vật trữ tình dẫn dắt mạch cảm hứng cho toàn bài tùy bút và giọng điệu luôn chậm rãi, như thủ thỉ tâm tình. 

Nghệ thuật trong tùy bút

Tùy bút là một thể loại tùy hứng, do đó xét về nghệ thuật, nó mang phong cách nghệ thuật hết sức tự do, phóng khoáng và giàu chất trữ tình. Chính vì vậy, tùy bút thể hiện rõ cái tôi của người nghệ sĩ hết sức sinh động và rõ nét, là lối chơi độc tấu của cái tôi trữ tình.

Bên cạnh đó, tùy bút cũng mang đậm chất văn học và chất báo chí:

• Chất báo thể hiện ở tính cập nhật, phản ánh nhanh tin tức xảy ra trong cuộc sống hàng ngày bởi tùy bút là viết về cái thực, việc thực diễn ra trong đời sống.
• Chất văn thể hiện ở những cảm xúc và suy tư của nhân vật trữ tình đôi khi bay bổng, lãng mạn, có lúc lại rất sâu sắc và đa chiều. Không chỉ vậy, chất văn còn là ở cách tác giả chọn lọc, dùng từ ngữ một cách trau chuốt, kỹ lưỡng, thể hiện tài nghệ của ngòi bút tinh tế.

Một bài tùy bút hay thể hiện trên phương diện nghệ thuật về từ ngữ, câu văn, chất thơ, chất báo và phải mang đậm cảm xúc của nhân vật trữ tình, mạch văn bao giờ cũng chân thực thể hiện suy ngẫm và tư tưởng một cách xuyên suốt.

Xem thêm: Những thông tin về lịch sử phát triển của thể loại R&B

Phân biệt thể loại tùy bút và bút kí

Tùy bút và bút kí đều thuộc thể loại kí. Trong đó, kí là một thể văn tự sự viết về người thực, việc thực, những điều mắt thấy tai nghe của nhà văn từ những chuyến đi cùng với cảm nghĩ của mình. Vì vậy nét chung trong một bài bút kí hay tùy bút là tạo được sự mê hoặc qua kỹ năng, trình độ quan sát, điều tra và nghiên cứu, cũng như cách diễn đạt của tác giả so với yếu tố được đề cập tới.

Tuy nhiên, tùy bút và bút kí cũng có điểm riêng biệt. Nếu tùy bút thiên về tình cảm,cảm xúc của nhân vật trữ tình thì bút kí lại thiên về ghi chép để phản ánh hiện thực đời sống.

Bên cạnh đó, tùy bút là dòng xúc cảm của người nghệ sĩ trong một lát cắt của đời sống, còn bút kí biểu lộ hai góc nhìn đó là hiện thực khách quan được biểu lộ trong bài hồi kí và ẩn sau đó cũng là cảm nhận của nhà văn.

Các tác phẩm thể loại tùy bút

Trong nền văn học hiện đại Việt Nam, có nhiều nhà văn thành công ở thể loại tùy bút như Nguyễn Tuân, Thạch Lam, Hoàng Phủ Ngọc Tường… với những tác phẩm  

– Tùy bút Sông Đà của Nguyễn Tuân: Đây  là kết quả chuyến đi thực tế lên Tây Bắc của Nguyễn Tuân những năm 1958 – 1960. Con người và thiên nhiên trong chuyến đi thực tiễn ở miền Tây Bắc xa xôi của Tổ quốc đã giúp nhà văn cho ra đời tập tùy bút Sông Đà. Qua tác phẩm, nhà văn muốn ca tụng vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên Tây Bắc, từ đó làm nổi bật hình ảnh con người mang vẻ đẹp anh hùng trong chính những điều bình dị, đời thường. Bên cạnh đó, tác phẩm biểu lộ cảm nhận của tác giả về chủ nghĩa anh hùng cách mạng đâu chỉ có ở mặt trận quyết liệt mà còn có ở công cuộc dựng xây quốc gia.

– Một thứ quà của lúa non: cốm của nhà văn Thạch Lam: Đây là tác phẩm mang cảm hứng của tác giả khi viết về thứ quà bình dị nhưng quý giá đó là cốm. Bài tùy bút đã cho thấy cốm là đặc sản của dân tộc, là món quà của đồng quê mà trời đất ban tặng cho con người. Qua đó, ta còn thấy được tấm lòng trân trọng, đau đáu giữ gìn những nét văn hóa truyền thống của dân tộc của Thạch Lam. Trong tác phẩm này, Thạch Lam đã sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ: nhân hóa, ẩn dụ, so sánh. Lời văn giàu chất thơ, nhẹ nhàng, êm ái mà sâu sắc, tinh tế, nhạy cảm và trân trọng.

Hy vọng những thông tin trong bài viết đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn những nét đặc trưng của thể loại tùy bút.